Solid waste management in Greece has been a permanent problem without a credible solution for decades. The main features of the problem are: lack of integrated planning, lack of adequate infrastructure, lack of communication with local communities. All the above exist in a general climate of lawlessness, which has led to European Union convictions and fines, especially for illegal landfills. It has also led to confusion about which of the various disputing parties is closer to legitimacy when relevant conflicts arise. These disputes often result in violent reactions. Such is the case of the Keratea landfill.
The Prefecture of Attica has similar problems with the whole country with regards to waste management. The concentration of large numbers of people, the delay in the adoption of modern strategies of waste management, and the many fragmented local solutions that were implemented hastily in the past have bequeathed us with a complicated and troublesome problem.
Three landfill sites were operated in Attica: Ano Liossia, Schisto and Koropi. In 1977 the Koropi landfill closed. For the next twenty years, attempts were made to provide a permanent solution to the growing problem of waste management and find suitable areas for use. In 1995, Keratea, specifically the location of Ovriokastro, was designated by the Special inter-collective Association of the Prefecture of Attiki (ΕSDNA), as a suitable space for the establishment of a Sanitary Landfill Site, which was already by then considered to be an obsolete waste management method in European countries.
On the same day, a large part of this area was characterized as "1st Protection Zone of Archaeological Space" (Government Gazette 1070/ 29-12-1995). In 1994, in a relevant study by the General Secretariat of the Region of Attica for a total redevelopment of waste management, the entire area of Lavreotiki was excluded because the area was declared an "Archaeological site, historical place and landscape of special natural beauty" (Government Gazette 852B/ 3-9-1980).
Keratea, specifically the location of Ovriokastro, was approved and rejected several times in the following years by different Ministries, members and Services of the Greek Government and the local, prefectural, and regional administration, amidst the protests of local residents, the adoption of a new Waste Management Framework which incorporated the relevant European Directives, and various plans and studies.
In 2003, the Hellenic Parliament approved the use of the site with the law 3164/2003 (Government Gazette 176/ A), which ratified the Regional Plan for Solid Waste Management of the Attica Region. In 2004, the European Cohesion Fund approved the participation of funding for landfill projects in Keratea, Grammatiko and Fyli. The mobilization of the residents of Keratea, which included, among others, appeals to courts, protests, symbolic public service sit-ins, book publishing for the archaeological site, began to intensify in the following years.
In 2008, the Fyli landfill began operations; the only one of the total of three planned. To date, it processes 90-95% of the waste of Attica. In the summer of 2009, the clashes in Grammatiko between the police force and local residents, who tried to block the contractors to start the landfill installation, alarmed the residents of Keratea and they began to prepare for their own impending confrontation with the police.
The confrontation began on the 11th of December 2010 and ended on the 18th of April 2011. For 128 consecutive days, the residents of Keratea, with the help of local authorities and the local church, resisted the effort of the police and the excavators to begin work on the construction of the landfill. Everyday demonstrations, blockades, and marches were not always peaceful. The situation often got out of control and it was characterized by unprecedented violence.
The general atmosphere created by the country's economic, social and political crisis and the pressure exerted from both sides of the border to move forward with quick solutions to decade-old problems were factors, unrelated to waste management, that have contributed to the transformation of a protest into a prolonged battle.
A compromise solution was given when the riot police were removed and the stakeholders returned to the negotiating table. The creation of an Integrated Waste Facility at the site "Fovoles" (old landfill) of Keratea was proposed by the Municipality.
The residents complained about the proposed landfill in Ovriokastro (Vragoni) for environmental reasons. Their appeals on environmental grounds were rejected many times by the Council of State. They also protested the establishing a landfill in a protected archaeological site.
However, they also protested what they considered to be strong economic interests related to waste management. They even spoke of deliberate misinterpretations of scientific and technical evidence of the studies on which decisions and plans were based. Those claims were categorically refuted by the consortium of planning companies.
Since then, there has been a new law on waste management (4042/2012), a change in government and a change in the administration of the Region of Attica, and a second revision of the Regional Plan for Solid Waste Management of the Attica Region. It states that: "Fyli landfill has been built and is operating and Grammatiko landfill is at an advanced stage of construction while the Keratea landfill has not been implemented".
Many residents of Keratea who were arrested, including the mayor, are still being tried in courts, while several residents worry that the compromise for the Integrated Waste Facility at the site "Fovoles" will not be implemented and that the position of Ovriokastro (Vragoni) will be eventually used. Residents remain on the lookout and perhaps the (epic) story will continue.
Διαχείριση απορριμμάτων και Βία: Η περίπτωση της Κερατέας
Η Κερατέα είναι πόλη του νομού Αττικής, που ανήκει διοικητικά στον Δήμο Λαυρεωτικής, και στην οποία κατοικούν περίπου 7.500 άνθρωποι. Στο νομό Αττικής που η έκτασή του καλύπτει το 2,9% της συνολικής έκτασης της χώρας κατοικούν περίπου 3,9 εκατομμύρια άνθρωποι (το 36,5% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας).
Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων στη χώρα αποτελεί εδώ και δεκαετίες ένα μόνιμο πρόβλημα χωρίς αξιόπιστη λύση. Τα κύρια χαρακτηριστικά του προβλήματος είναι: έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού, έλλειψη κατάλληλων υποδομών, έλλειψη συνεννόησης με τις τοπικές κοινωνίες και όλα αυτά σε ένα γενικευμένο κλίμα ανομίας, το οποίο έχει οδηγήσει σε καταδίκες και πρόστιμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ειδικά για τις παράνομες χωματερές, και κυρίως σε σύγχυση για το ποιος είναι πιο κοντά στη νομιμότητα στις διάφορες διενέξεις που δημιουργούνται αναπόφευκτα μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων. Διενέξεις που συχνά καταλήγουν σε βίαιες αντιδράσεις όπως και στην περίπτωση της Κερατέας.
Ανάλογα προβλήματα με το σύνολο της επικράτειας είχε και έχει ο νομός της Αττικής. Η συγκέντρωση του πληθυσμού, η καθυστέρηση της υιοθέτησης σύγχρονων στρατηγικών διαχείρισης απορριμμάτων, καθώς και το πλήθος των αποσπασματικών πρόχειρων τοπικών λύσεων που δίνονταν στο παρελθόν κληροδότησαν ένα πολύπλοκο και δισεπίλυτο πρόβλημα.
Τρεις χώροι (χωματερές) υποδέχονταν τα απορρίμματα της τότε ολιγοπληθέστερης Αττικής: Άνω Λιόσια, Σχιστό και Κορωπί. Από το 1977 όμως που έκλεισε η χωματερή στο Κορωπί και για την επόμενη εικοσαετία επιχειρήθηκε να δοθεί μια μόνιμη λύση στο πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων που διαρκώς μεγεθύνεται και κυρίως αναζητούνταν κατάλληλοι χώροι. Πρώτη φορά το 1995 με το έγγραφο 81/96, υποδείχθηκε από τον Ειδικό Διαβαθμιδικό Σύνδεσμο Νομού Αττικής (ΕΔΣΝΑ, του πρώην Ενιαίου Συνδέσμου Δήμων Κοινοτήτων Αττικής, ΕΣΔΚΝΑ) η Κερατέα και συγκεκριμένα η θέση του Οβριοκάστρου ως κατάλληλος χώρος για ίδρυση Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), ο οποίος ακόμα και τότε θεωρoύνταν στις ευρωπαϊκές χώρες παρωχημένη μέθοδος διαχείρισης απορριμμάτων. Ενδιαφέρον είναι ότι την ίδια ακριβώς ημέρα, μεγάλο τμήμα αυτού του χώρου θεωρήθηκε ως «Α’ Ζώνη Προστασίας Αρχαιολογικού Χώρου» (ΦΕΚ 1070/29-12-1995). Ένα χρόνο πριν, το 1994, σε σχετική μελέτη της Γ.Γ. Περιφέρειας Αττικής για συνολικό επανασχεδιασμό της διαχείρισης απορριμμάτων, αποκλείστηκε ολόκληρη η ζώνη της Λαυρεωτικής, γιατί η περιοχή είχε κηρυχτεί «Αρχαιολογικός χώρος, ιστορικός τόπος και τοπίο ιδιαίτερου Φυσικού κάλλους» (ΦΕΚ 852Β/3-9-1980).
Η περιοχή της Κερατέας και συγκεκριμένα η θέση του Οβριοκάστρου εγκρίθηκε και απορρίφθηκε σχεδόν ισόποσα από διαφορετικά Υπουργεία, στελέχη και Υπηρεσίες της ελληνικής κυβέρνησης και της τοπικής, νομαρχιακής, περιφερειακής διοίκησης, για τα επόμενα χρόνια, εν μέσω αντιδράσεων των κατοίκων της Κερατέας, υιοθέτησης νέου θεσμικού πλαισίου για τη διαχείριση απορριμμάτων που ενσωμάτωσε τις σχετικές Ευρωπαϊκές Οδηγίες και διαφόρων σχεδιασμών και μελετών. Το 2003 η Ελληνική Βουλή θεώρησε κατάλληλο το χώρο με το Ν 3164/2003 (ΦΕΚ 176/Α’), ο οποίος ενέκρινε τον Περιφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης στερεών Αποβλήτων (Πε.Σ.Δ.Α.) της Περιφέρειας Αττικής, ενώ το Ευρωπαϊκό Ταμείο Συνοχής ενέκρινε το 2004 τη συμμετοχή χρηματοδότησης για τα έργα στην Κερατέα, το Γραμματικό και τη Φυλή.
Οι κινητοποιήσεις των κατοίκων της Κερατέας που περιελάμβαναν μεταξύ άλλων προσφυγές σε δικαστήρια, διαμαρτυρίες, αυτοκινητοπομπές, συμβολικούς αποκλεισμούς δημόσιων υπηρεσιών, έκδοση βιβλίου για τον αρχαιολογικό χώρο, άρχισαν να εντείνονται τα χρόνια που ακολούθησαν.
Το 2008 τέθηκε σε λειτουργία ο ΧΥΤΑ της Φυλής, μόνο ο ένας από τους συνολικά τρεις σχεδιαζόμενους, ο οποίος μέχρι σήμερα δέχεται το 90-95% των απορριμμάτων της Αττικής. Τα επεισόδια που ξέσπασαν στο Γραμματικό κοντά στη θέση Μαύρο Βουνό, μεταξύ ισχυρών δυνάμεων των ΜΑΤ και κατοίκων της περιοχής οι οποίοι προσπάθησαν να εμποδίσουν τα μηχανήματα των εργολάβων να ξεκινήσουν τις εργασίες εγκατάστασης ΧΥΤΑ, το καλοκαίρι του 2009, θορυβούν τους κατοίκους της Κερατέας και ξεκινούν να ετοιμάζονται για τη δική τους αναμέτρηση.
Η αναμέτρηση ξεκίνησε στις 11 Δεκεμβρίου του 2010 και τερματίστηκε στις 18 Απριλίου του 2011. Για 128 συνεχείς μέρες, οι κάτοικοι της Κερατέας με τη συνδρομή των δημοτικών αρχών και της τοπικής εκκλησίας αντιστάθηκαν στην προσπάθεια των ΜΑΤ και των εκσκαφέων να ξεκινήσουν τις εργασίες για την κατασκευή ΧΥΤΑ. Οι καθημερινές διαδηλώσεις, μπλόκα, πορείες, δεν είχαν πάντα ειρηνικό χαρακτήρα και η κατάσταση συχνά ξέφευγε του ελέγχου και αποκτούσε χαρακτηριστικά πρωτοφανούς βίας.
Άλλοι παράγοντες που συντέλεσαν στη μετατροπή μιας διαμαρτυρίας σε πολυήμερη μάχη και που δεν έχουν σχέση με την διαχείριση απορριμμάτων, είναι η ατμόσφαιρα που είχε δημιουργήσει η γενικευμένη οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση της χώρας και η ένδοθεν και έξωθεν πίεση για γρήγορη εξεύρεσης λύσεων σε προβλήματα δεκαετιών.
Συμβιβαστική λύση δόθηκε όταν απομακρύνθηκαν τα ΜΑΤ και οι φορείς επέστρεψαν στο τραπέζι του διαλόγου. Προτάθηκε από το Δήμο η δημιουργία Ολοκληρωμένης Εγκατάστασης Αποβλήτων (ΟΕΔΑ) στη θέση “Φοβόλες” (παλαιά χωματερή) Κερατέας.
Οι κάτοικοι διαμαρτύρονταν για τη χωροθέτηση ΧΥΤΑ στη θέση του Οβριοκάστρου (Βραγόνι) για περιβαλλοντικούς λόγους, προσφυγές όμως που ακυρώθηκαν αρκετές φορές από το ΣτΕ, και γιατί σύμφωνα με τη νομοθεσία είναι αρχαιολογικός χώρος. Θεωρούσαν όμως, όπως προκύπτει και από σχετικές καταγγελίες, ότι στην υπόθεση εμπλέκονταν σκοπιμότητες ισχυρών οικονομικών συμφερόντων που σχετίζονται με τη διαχείριση των απορριμμάτων. Μίλησαν ακόμα και για σκόπιμες παραποιήσεις επιστημονικών και τεχνικών στοιχείων των μελετών, στις οποίες βασίστηκαν αποφάσεις και σχεδιασμοί, καταγγελίες οι οποίες όμως αντικρούστηκαν κατηγορηματικά από τη μελετητική κοινοπραξία.
Από τότε μεσολάβησε νέος νόμος για τη διαχείριση των απορριμμάτων (Ν. 4042/2012), αλλαγή στην κυβέρνηση και αλλαγή στην διοίκηση της Περιφέρειας και δεύτερη αναθεώρηση του Πε.Σ.Δ.Α. Σε αυτή αναφέρεται ότι: «ο ΧΥΤΥ Φυλής έχει κατασκευαστεί και λειτουργεί και ο ΧΥΤΥ Γραμματικού βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο κατασκευής ενώ ο ΧΥΤΥ Κερατέας δεν έχει υλοποιηθεί».
Πολλοί συλληφθέντες και κατηγορούμενοι κάτοικοι της Κερατέας, με πρώτο τον δήμαρχο, δικάζονται ακόμα, ενώ αρκετοί κάτοικοι ανησυχούν ότι η συμβιβαστική λύση για τη χωροθέτηση στις «Φοβόλες» δε θα τηρηθεί στην πράξη και τελικά θα χρησιμοποιηθεί η θέση του Οβριοκάστρου (Βραγόνι). Οι κάτοικοι παραμένουν σε επιφυλακή και ίσως η ιστορία (έπος) να έχει συνέχεια.
Location
Ελλάδα, Περιφέρεια Αττικής, Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής, Δήμος Λαυρεωτικής, Κερατέα, Βραγόνι (Οβριόκαστρο)
Environmental impact
- Air pollution
- Water pollution
- Land degradation (e.g. drought, soil contamination, erosion and desertification)
- Waste, waste disposal, and toxicants
- Alteration of landscape aesthetics and built heritage
Ethical/ legal issues
- Health and well-being
- A clean and prosperous environment and a safe and pleasant habitat
- Democratic participation to decision-making on community and national affairs
Information sources & materials
Scientific/ academic books and chapters
Τσάτση, Ανδρομάχη (2014). Άσκηση δημόσιας πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Περίπτωση δήμου Κερατέας. Available URL: http://nestor.teipel.gr/xmlui/handle/123456789/15794 [Accessed Date 15-09-2017]
Online books and newspaper, magazine, encyclopedia, or blog articles
ΤΑ ΝΕΑ (Γιόγιακας, Π.) (2009). 5 εργοστάσια για τα σκουπίδια της Αττικής. Available URL: http://www.tanea.gr/news/greece/article/4498009/?iid=2 [Accessed Date 15-09-2017]
ΤΑ ΝΕΑ (Μουτούση, Ν.) (2013). Αγώνας δρόμου για τα σκουπίδια. Available URL: http://www.tanea.gr/news/greece/article/4783847/?iid=2 [Accessed Date 15-09-2017]
tvxs (2012). «Πράσινο φως» από το ΣτΕ για τους ΧΥΤΑ σε Γραμματικό και Κερατέα. Available URL: http://tvxs.gr/news/periballon/prasino-fos-apo-ste-gia-toys-xyta-se-grammatiko-kai-keratea [Accessed Date 15-09-2017]
ΣΚΑΪ (2011). «Ναι» ΣτΕ για ΧΥΤΑ στην Κερατέα. Available URL: http://www.skai.gr/news/environment/article/160159/nai-ste-ston-huta-stin-keratea/ [Accessed Date 15-09-2017]
ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ (2010). «Φαρ Ουέστ» η Κερατέα από την επέμβαση των MAT στον ΧΥΤΑ. Available URL: http://www.protothema.gr/environment/article/95055/far-oyest-h-keratea-apo-thn-epembash-ton-mat-ston-xyta/ [Accessed Date 15-09-2017]
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Λιάλιος Γιώργος) (2012). Απόρριψη προσφυγής για Κερατέα. Available URL: http://www.kathimerini.gr/447763/article/epikairothta/ellada/aporriyh-prosfyghs-gia-keratea [Accessed Date 15-09-2017]
ΤΑ ΝΕΑ (Μουτούση, Ν.) (2003). Έδωσαν χώρους στα σκουπίδια. Available URL: http://www.tanea.gr/news/greece/article/4299940/?iid=2 [Accessed Date 15-09-2017]
ΤΟ ΒΗΜΑ (Τράτσα, Μ.) (2013). Κερατέα: Τροπολογία για τα σκουπίδια κατευνάζει την περιοχή. Available URL: http://www.tovima.gr/society/article/?aid=494959 [Accessed Date 15-09-2017]
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ (2010). Ερωτηματικά για τις μελέτες. Available URL: http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=234365 [Accessed Date 15-09-2017]
ΣΚΑΪ (2011). Κερατέα: Αναστολή εργασιών κατασκευής ΧΥΤΑ στο Οβριόκαστρο. Available URL: http://www.skai.gr/news/greece/article/164089/keratea-anastoli-ergasion-kataskeuis-huta-sto-ovriokastro/ [Accessed Date 15-09-2017]
Neaonline (2013). Κερατέα: Δύο νέες δίκες εναντίον συμπολιτών μας αυτή την εβδομάδα… Available URL: https://neaonlinedotcom1.wordpress.com/2013/05/23/κερατέα-δύο-νέες-δίκες-εναντίον-συμπο/ [Accessed Date 15-09-2017]
Καπερώνη, Ν. (n.d.). Κερατέα: Το έγκλημα και οι ένοχοι. Available URL: http://www.elzoni.gr/html/ent/220/ent.8220.asp [Accessed Date 15-09-2017]
forkeratea (2013). Φουντώνει ξανά η ένταση για τον ΧΥΤΑ στην Κερατέα. Available URL: http://forkeratea.com/2013/07/blog-post_7918/ [Accessed Date 15-09-2017]
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (2014). Τα παιδιά των 128 ημερών της Κερατέας. Available URL: http://www.kathimerini.gr/795934/interactive/epikairothta/ereynes/ta-paidia-twn-128-hmerwn-ths-kerateas [Accessed Date 15-09-2017]
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (Μαργαριτίδου, Στ.) (2011). Οι «τρομοκράτες» της Κερατέας. Available URL: https://makthes.gr/οι-τρομοκράτες-της-κερατέας/ [Accessed Date 15-09-2017]
Η ΠΟΛΗ ΜΑΣ – ΛΑΥΡΙΟ (2014). «Τα παιδιά των 128 ημερών της Κερατέας» απαντούν στο ρεπορτάζ της Καθημερινής. Available URL: https://hpolhmas.wordpress.com/2014/12/16/τα-παιδιά-των-128-ημερών-της-κερατέας-ρεπ/ [Accessed Date 22-11-2017]
Σαραντής, Τ. (2013). Φουντώνει ξανά η ένταση για τον ΧΥΤΑ στην Κερατέα. Available URL: http://forkeratea.com/2013/07/blog-post_7918/ [Accessed Date 22-11-2017]
Legal & public policy reports and documents
Εφημερίδα της Κυβέρνησης (2016). ΦΕΚ 4175Β’ Κύρωση της απόφαση έγκρισης του ΠΕΣΔΑ Αττικής. Available URL: http://www.edsna.gr/attachments/article/674/document.pdf [Accessed Date 15-09-2017]
Κ.Υ.Α. 57044/25-11-2016. Έγκρισης της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων της 2ης Αναθεώρησης του ΠΕ.Σ.Δ.Α. της Περιφέρειας Αττικής. Available URL: http://www.edsna.gr/attachments/article/651/6ΙΓ74653Π8-ΩΚ4_KYA ΕΓΚΡΙΣΗΣ.pdf [Accessed Date 15-09-2017]
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ (2006). ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΟΥ ∆ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΠΕ.Σ.∆.Α.) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ. Available URL: www.patt.gov.gr/site/attachments/3496_PESDA%20ATTIKHS_FINAL.pdf [Accessed Date 15-09-2017]
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ (2016). Έγκριση 2ης Αναθεώρησης του Περιφερειακού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (Π.Ε.Σ.Δ.Α.) Αττικής. Available URL: http://www.pepattikis.gr/wp-content/uploads/2017/01/Αποφ.-414-ΕΓΚΡΙΣΗ-2ΗΣ-ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ-ΠΕΣΔΑ_ATTIKHS.pdf [Accessed Date 15-09-2017]
ΕΙΔΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΘΜΙΔΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΝΟΜΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ (2016). ΣΤΡΑΤΗΓΙΚH ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ 2Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΣΔΑ ΑΤΤΙΚΗΣ. Available URL: http://www.pepattikis.gr/wp-content/uploads/2016/09/%CE%A3%CE%9C%CE%A0%CE%95_final_01-09-2016.pdf [Accessed Date 15-09-2017]
Social Media exchange
Contributor(s)
Tasos Papanikolaou, tpapanikolaou [at] cti.gr, Researcher, CTI team
Dimitrios Gkotzos, dmgtzs [at] gmail.com, Environmental Education Officer, Athens B Directory of Primary Education, Greece
Home › Forums › Wasted management and Violence; The case of Keratea