Καρδιά, Χαραυγή, Κλείτος, Κόμανος, Εξοχή. Αυτά ήταν χωριά του Νομού Κοζάνης στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, όπου σήμερα βρίσκεται το μεγαλύτερο κέντρο εξόρυξης λιγνίτη στη χώρα και ένα από τα μεγαλύτερα των Βαλκανίων. Τα τεράστια λιγνιτωρυχεία τροφοδοτούν τους ατμοηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ που λειτουργούν εκεί και παράγουν το μεγαλύτερο ποσοστό ηλεκτρικής ισχύος της χώρας. Τα χωριά αυτά, μαζί και η ζωή και η ιστορία τους, «θυσιάστηκαν» γι’ αυτόν το σκοπό· για να τραφεί το αδηφάγο τέρας παραγωγής ενέργειας από ορυκτούς πόρους, που καταπίνει κάρβουνο και εκλύει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα.

Σήμερα έφτασε η ώρα της Μαυροπηγής και της γειτονικής Ποντοκώμης να «φαγωθούν». Σημειωτέον ότι η Μαυροπηγή και η Ποντοκώμη βρίσκονται σε περιοχή όπου υπήρχε μία από τις αρχαιότερες κοινότητες γεωργοκτηνοτρόφων της Ευρώπης και έχει βρεθεί πλήθος από ανθρώπινα οστά, τα οποία έχουν χρονολογηθεί στις αρχές της Αρχαιότερης Νεολιθικής Εποχής (6500 π.Χ. - 5600 π.Χ.).

Στο χωριό της Μαυροπηγής, που κάποτε έσφυζε από ζωή και ήταν το σπίτι 1150 ανθρώπων, επικρατεί μία θλιβερή ησυχία. Το 2001 είχε φασαρίες, όταν με τη συνδρομή των ΜΑΤ, η ΔΕΗ άνοιξε ένα ορυχείο δίπλα στο χωριό. Οι κάτοικοι αντιδρούσαν στο ξεκίνημα εξορυκτικής δραστηριότητας τόσο κοντά σε κατοικημένη περιοχή. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον, στην υγεία τους και στην ποιότητα ζωής τους ήταν δραματικές. Τα ποσοστά ρύπων σε αυτούς τους οικισμούς είναι πολύ υψηλότερα από τα επιτρεπτά όρια και συνδέονται με θανάτους από καρκίνο και βλάβες στο αναπνευστικό σύστημα.

Ο κύκλος συγκρούσεων τοπικών κοινοτήτων με τη ΔΕΗ και τα ΜΑΤ δεν ήταν πρωτοφανής για την περιοχή. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε σε όλες αυτές στις περιπτώσεις ήταν περίπου η ίδια και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Η ΔΕΗ όταν εντοπίζει κοιτάσματα λιγνίτη ή χρειάζεται χώρο για τις υποδομές της, προχωρά σε αναγκαστικές απαλλοτριώσεις στο όνομα της εθνικής ανάγκης αλλά κατ’ ουσία στο όνομα του «μαύρου» κέρδους, και οι κάτοικοι με ένα τίμημα (αποζημίωση) που ορίζεται δικαστικά εγκαταλείπουν την κοινότητά τους.

Αυτό που κάνει τα πράγματα πιο περίπλοκα και πολλές φορές λειτουργεί ως «δηλητήριο» για τον κοινωνικό ιστό αυτών των τοπικών κοινοτήτων είναι ότι αρκετοί κάτοικοι εργάζονται με συμβάσεις στα λιγνιτωρυχεία και τα λιγνιτικά εργοστάσια της ΔΕΗ. Αυτό κάνει συχνά τις κοινότητες να αδρανούν απέναντι στην περιβαλλοντική αδικία, αλλά και αδυνατίζει τη θέση τους στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.

Υπάρχουν αρκετά άλλα χωριά στη σκιά των φουγάρων των εργοστασίων της ΔΕΗ και ανάμεσα σε απέραντες εκτάσεις με κάρβουνο και σκόνη, «χωριά του λιγνίτη και της τέφρας». Αφού η στροφή προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας καθυστερεί και η εμμονή στην παραγωγή ενέργειας από το λιγνίτη παραμένει, το μόνο που μένει να αναρωτηθεί κανείς είναι: Αύριο ποιο χωριό θα φαγωθεί; Και μεθαύριο;

Written by: Kouka Maria, Student in the Department of Pedagogy, University of Athens, Greece